Intermediair juni 2010

Jonge baby’s blijken gestresst te raken van de crèche. Wat zijn de gevolgen? ‘De schade aan het brein is vaak permanent.’

1. Hoe meet je stress bij baby’s?

Dat doe je door te kijken hoeveel cortisol – een stresshormoon – er in hun speeksel zit. Als die waarde verhoogd is, is er sprake van stress. De orthopedagoog Esther Albers (Radboud Universiteit Nijmegen) volgde negen maanden lang een grote groep baby’s vanaf het eerste moment dat ze naar de kinderopvang gingen – meestal drie maanden oud. Van die groep kinderen bepaalde ze maandelijks hun cortisolwaarde – ’s ochtends en in de namiddag – en vergeleek die met de cortisolwaarden die de kinderen thuis hadden. Wat bleek? Op de crèche waren de cortisolwaarden permanent hoger dan thuis en dat gold zeker voor de eerste maand. Daar was sprake van een piek.

2. Waardoor wordt deze stress veroorzaakt?

Volgens Albers kun je dat nooit met zekerheid zeggen, maar een mogelijke verklaring is de overgang naar het kinderdagverblijf: het kind wordt voor het eerst gescheiden van de ouders. Daarnaast komt het terecht in een lawaaierige en onvoorspelbare omgeving. En juist voorspelbaarheid is voor baby’s van wezenlijk belang, omdat ze zo afhankelijk zijn van anderen. Iedere verandering brengt voor hen onzekerheid met zich mee. Interessant is nu dat stress in een thuissituatie omlaag kan worden gebracht door een sensitieve ouder, maar dat stress in de crèche niet vermindert door een sensitieve verzorg(st)er. Volgens Albers kan dit komen doordat het eerder genoemde lawaai slaapproblemen met zich brengt. Maar het kan ook liggen aan de andere routines of aan een kwantitatief gebrek aan aandacht.

3. Is de stress die baby’s oplopen schadelijk voor hun ontwikkeling?

Biochemicus en stressonderzoeker Marloes Henckens (Donders Institute for Brain, Cognition and Behavior) legt uit dat als een mens langdurig wordt blootgesteld aan extreme stress, dit schadelijk is voor twee belangrijke hersendelen: de hippocampus – het deel van de hersens dat het geheugen regelt – en de prefrontale cortex – verantwoordelijk voor de regulatie van emoties. Bij een volwassene is deze schade nog wel te herstellen, maar bij een brein dat zich nog volop aan het ontwikkelen is, is die schade vaak permanent.
Verder is het zo dat als cortisolwaarden gedurende lange tijd verhoogd zijn, de effecten daarvan nog langer aanblijven. Dus ook bij een baby die minder dan vijf dagen per week naar een crèche gaat, kun je volgens haar spreken van chronische stress.
Hoe extreem de stress bij baby’s moet zijn om ook daadwerkelijk gevolgen te hebben voor hun verdere ontwikkeling, kan Henckens niet zeggen. Wel lijken de genen een belangrijke rol te spelen. De een krijgt van stress een gevoeliger stresssysteem en de ander lijkt er een stuk stressbestendiger van te worden. ‘Maar misschien is hier ook wel sprake van een afvlakking van het gevoel’, aldus Henckens.

4. Moet je nu concluderen dat je baby’s beter niet naar de crèche kunt brengen?

Esther Albers: ‘Als je je realiseert dat een baby van drie maanden nog maar net in staat is om een één-op-één relatie aan te gaan met een vast persoon – meestal de vader of moeder – dan vind ik dat je wel kunt zeggen dat zo’n crèchesituatie heel veel vraagt van een baby.’ Zij wijst erop dat de omstandigheden op dit moment nog verre van ideaal zijn. De kwaliteit van de leidsters is mager en er zijn vaak te weinig leidsters voor het aantal baby’s in de groep. Idealiter is dat één op drie. Nu is het vaak één op vier of vijf.

5. Wat is het alternatief?

Volgens Agnes van Hoesel, directeur van het adviesbureau KinderMAATwerk, zou het goed zijn als ouders langer verlof kregen om zelf voor hun baby te zorgen – in ieder geval het eerste halfjaar. ‘Een ander alternatief is om de zorg voor je baby tijdelijk over te dragen aan een vaste oppas: een grootouder, een buurvrouw of een liefdevolle gastouder. Pas wel op dat het ook nu bij één oppas blijft. Vraag dus niet allebei de grootouders én de buurvrouw. Ook dat is veel te onrustig voor een baby.’