JM december 2006
Sites voor lotgenoten; zelfhulp of zelfdestructie?
‘Hollandse meisjes jutten elkaar op tot zelfmoord’ kopte de Belgische krant ‘Het Volk’ in november vorig jaar. Het verhaal ging over twaalf tienermeisjes uit de omgeving van Enschede die elkaar SMS’jes en MSN-berichten stuurden in de trant van ‘Ken jij Sien die gaat vanavond zelfmoord plegen’ of ‘Doe jij het, dan doe ik het ook’. Het hele voorval leidde tot twee geslaagde zelfdodingsacties en vier zelfmoordpogingen. Daarna kwamen de politie en schoolleiders tot actie.
Een van de zaken die het opvoeden anno nu een stuk gecompliceerder maakt dan pakweg vijftien jaar geleden, is de komst van het internet. Maakten we ons als ouders aanvankelijk vooral zorgen over sexgerelateerde zaken – internetdating, ranzige pornosites, naakt voor de webcam – inmiddels concurreert dit fenomeen met zorgelijke berichten over sites en chatrooms die pubers aansporen tot – of op zijn minst steunen in – negatief gedrag. Voorbeelden zijn de pro- Ana- en Pro- Mia- sites voor meisjes met Anorexia of Boulimie, sites voor pubers die aan automutilatie doen, en chatfora voor kinderen die rondlopen met zelfmoordgedachten.
Hoe zorgelijk is dit fenomeen nou echt? Lopen puberjongens en meisjes waar niks mee aan de hand is nu het risico van de ene op de andere dag rigoureus op te houden met eten, zich in arm of been te gaan snijden of zichzelf van kant te maken? Hoewel er in Nederland nog geen officieel onderzoek is gedaan naar de effecten van dit internetfenomeen lijkt het hoogleraar Klinische Psychologie en gezinstherapeut Alfred Lange erg onwaarschijnlijk. “Kinderen die goed in hun vel zitten zullen niet zo snel dergelijke sites gaan bezoeken. Op grote schaal maak ik me dus niet zo’n zorgen. Maar op individueel niveau is het wel iets om je ongerust over te maken. Daarmee bedoel ik dat als je als ouder merkt dat je kind dergelijke sites bezoekt er wel degelijk iets aan de hand kan zijn dat vraagt om begeleiding. Ter relativering wil ik daar dan ook weer bij zeggen dat ik me kan voorstellen dat het rondhangen op zo’n site voor sommige kinderen ook gewoon interessant is. Ze zijn er nieuwsgierig naar, juist omdat het als iets gevaarlijks wordt aangemerkt. Het kan daardoor ook een soort cult voor ze worden. Ik kan me zelfs voorstellen dat pubers op de chatfora van die sites, hele extreme uitspraken doen die ze in de praktijk helemaal niet waarmaken. Gewoon omdat dat kan en omdat het interessant is om te kijken hoe ver je kunt gaan. ”
Amerikaans onderzoek naar het effect van pro-Ana en pro- Mia sites bevestigen de theorie van Alfred Lange als het gaat om de extra aantrekkingskracht van het verbodene. Zo zegt Rebecka Peebles van de Stanford Universiteit dat de waarschuwingstekst die verschijnt als je een pro-Ana website gaat bezoeken, eerder als lokmiddel dan als afschrikmiddel werkt.
Toch kunnen zij ook in Amerika nog geen antwoord geven op de vraag in hoeverre dit soort sites voor meer Anorexia- of Boulemiaslachtoffers zorgt. Wel vonden zij dat :
- 40% van de door hen ondervraagde meisjes met Anorexia of Boulimie, met enige regelmaat een pro-Ana site bezoekt
- 61% van deze meisjes nieuwe afvaltechnieken – braaktechnieken, nieuwe laxeertabletten, recepten etc. – leerde kennen via de sites en dat zij deze ook toepasten
- meisjes die vaak een pro-Ana website bezoeken, weliswaar vaker worden opgenomen in het ziekenhuis dan meisjes die dat niet doen, maar uiteindelijk niet ongezonder blijken te zijn als je ze vergelijkt met de niet-sitebezoeksters (patiënten werden vergeleken op de mate waarin ze onder hun gewicht zaten, het al of niet wegvallen van de menstruatie en de mate van osteoporose).
Opmerkelijk is ook de rol van sites die fungeren als een soort informatie en ontmoetingsplaats voor slachtoffers. Met andere woorden, sites die hun bezoekers onder andere aansporen om hulp te zoeken– het tegenovergestelde van de Pro-Anasites dus. Uit het eerder genoemde onderzoek van de Stanford Universiteit blijkt dat in tegenstelling tot verwacht, een kwart van de bezoekers juist op deze sites ideeën opdeden over hoe zij sneller zouden kunnen afvallen.
Iets vergelijkbaars lijkt plaats te vinden op sites voor mensen die aan automutilatie doen – www.angelfire.com bijvoorbeeld. Daar krijgen bezoekers niet alleen allerlei nuttige informatie over automutilatie – wat is het, wat te doen als je er van af wil etc. – maar je vindt er ook tips over wat je kunt zeggen als iemand aan je vraagt hoe je aan die schrammen komt. De tips variëren van heel lollig: ‘Ik heb onbeschermde sex gehad met een stekelvarken’ of ‘maak nooit een afspraak met iemand die via het internet hebt leren kennen’ tot heel serieus: ‘Ik heb mezelf verwond’. Verder vind je er EHBO-tips over hoe je je wonden kunt verbinden – ‘zo knip je een zwaluwstaartje’ – en hoe je naar de huisarts kunt gaan en kunt voorkomen dat je ouders de rekening thuisgestuurd krijgen – ‘gewoon contant betalen’. De site heeft ook een ‘club’, www.forum-automutilatie.nl, waar automutilanten met elkaar kunnen ‘chatten’. De lopende discussie gaat bijvoorbeeld over wat je nou moet doen als je wordt uitgenodigd voor een zwemfeestje en je bent bang dat de anderen je littekens zullen zien. De tips variëren: ‘trek een lange zwemshort aan’, ‘zeg dat je je niet lekker voelt en blijf aan de kant zitten’, ‘gebruik die en die camouflagecrème’ etc.
Of dit soort sites daarom schadelijk zijn is nog maar de vraag. Want de lotgenoten blijken op veilige afstand veel steun aan elkaar te hebben. Verschillende deskundigen zeggen dan ook dat als dit soort fora zouden verdwijnen, de bezoeksters – het zijn toch vaak meisjes- in een isolement kunnen raken wat de kans op zelfmoord uiteindelijk vergroot. Hoogleraar Alfred Lange deelt dit inzicht: “Meisjes die dit soort sites bezoeken zijn vaak al heel ongelukkig. Ik denk niet dat die sites het erger zullen maken. Sterker nog, ik denk dat het sociale contact dat ze daar hebben, hen zelfs iets gelukkiger kan maken.”
Anders wordt het als het om chatfora gaat voor kinderen die rondlopen met suïcidale gedachten. Volgens Hoogleraar suïcidepreventie Ad Kerkhof is het heel gevaarlijk als pubers – of anderen- met suïcidale gedachten gaan chatten op een forum zonder begeleiding. “Moet je eens tien suïcidale mensen bij elkaar zetten in een therapiesessie, nou dan krijg je een leuke sfeer”, zegt de aan de Vrije Universiteit verbonden Kerkhof ironisch. “Mensen gaan elkaar dan alleen maar versterken in hun negatieve gedachten. Zoiets kan ook op internet gebeuren” Kerkhof waarschuwt verder dat jongeren via het internet ook heel makkelijk kunnen afspreken om samen zelfmoord te plegen – hij noemt het voorbeeld in Enschede, geeft een voorbeeld uit Katwijk en wijst ook op Japan waar dit aan de orde van de dag is. “Het grote gevaar van zo’n gezamenlijke afspraak is dat het net die laatste drempel kan wegnemen om daadwerkelijk tot zelfdoding over te gaan. Bovendien zou men bij zo’n afspraak eerder het gevoel hebben dat je niet meer terug kan. Je hebt het immers afgesproken….”
Wat te doen als je het gevoel hebt dat je zoon of dochter actief is op een dubieuze site? Volgens Alfred Lange is het vooral belangrijk om goed contact te houden met je kind. Vraag of ze dergelijke sites kennen. Zeg dat ze je op de hoogte moeten houden van zaken die ze op internet tegen komen en die ze als schokkend ervaren. Laat merken dat ze je in vertrouwen kunnen nemen zonder dat daar allerlei sancties tegenover staan. Verbied de sites niet – dat maakt ze alleen maar aantrekkelijker en als ze het niet thuis bekijken dan doen ze het wel bij een ander. Houd meisjes die erg afvallen heel goed in de gaten en vraag ze of ze pro-Ana achtige sites bezoeken. “Het is heel belangrijk dat je subtiel te werk gaat bij dit soort zaken”, zegt Lange. “Ga niet de hele tijd aan hun kop lopen zeuren. Geef mild ondercommentaar en wijs op een rustige manier op de gevaren van dergelijke sites en vergeet niet op te merken dat er met grote stelligheid ook veel onzin op wordt beweerd.”