Het voorstel van D’66 om gratis kinderopvang in te zetten in de strijd tegen de toenemende kansenongelijkheid in de maatschappij is begrijpelijk – kinderopvang kán een goede bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kinderen. Maar het heeft ook een niet te negeren schaduwzijde. Onderzoekers in Canada ontdekten dat kinderen die sinds het jaar 2000 gebruik maakten van de (bijna)gratis kinderopvang in de provincie Quebec, gemiddeld vaker kampen met angst, agressie en hyperactiviteit en vaker in aanraking komen met justitie.
Vier dagen per week gratis kinderopvang voor alle kinderen vanaf nul jaar. Dat is een van de maatregelen die D’66 wil nemen om de tweedeling in de samenleving te bestrijden. Het voorstel dat Rob Jetten en Paul van Meenen op 8 juli uiteenzetten in een interview met de Volkskrant, maakt deel uit van een groot onderwijsplan dat er voor moet zorgen dat kinderen die van huis uit minder ontwikkelkansen krijgen, wél uit de verf komen.
De plannen van de politici snijden op veel terreinen hout. Een latere selectie voor het voortgezet onderwijs, gratis naschoolse opvang inclusief kunstonderwijs en sport en de mogelijkheid om op verschillende niveaus eindexamen te doen, het zijn stuk voor stuk maatregelen die kunnen voorkomen dat de kwaliteiten van kinderen over het hoofd worden gezien omdat intelligentie nog te vaak wordt verward met het voorrecht om op te groeien in een kansrijke omgeving.
Dat de D’66-ers kinderopvang ook in hun ambitieuze onderwijsplan meenemen is begrijpelijk. Op basis van het in de jaren ’60 opgestarte Perry Preschool- en het later ontwikkelde ABcedarian-project berekende de Nobelprijswinnende econoom James Heckman dat iedere dollar die je investeert in kwalitatief zeer hoogstaande kinderopvang (nul tot vier jaar), zich tot wel acht keert terugbetaalt. Nog steeds hebben de kinderen die destijds meededen aan de genoemde peuterprojecten, gemiddeld genomen een hoger inkomen dan de kinderen die destijds in dezelfde wijk opgroeiden zónder die hoogwaardige kinderopvang. Daarnaast zijn ze emotioneel gezonder (minder depressie, minder verslavingen), maken ze maken minder gebruik van uitkeringen en komen ze minder vaak in aanraking met justitie.
Toch vind ik dat je drie keer moet nadenken voor je gratis kinderopvang gaat introduceren voor álle kinderen. Recent Canadees onderzoek dat werd gepubliceerd in de American Economic Journal (2019) laat namelijk zien dat gratis fulltime kinderopvang vanaf nul jaar ook veel minder goed kan uitpakken. Zo blijkt de (bijna) gratis kinderopvang die nu ruim twintig jaar in de Canadese provincie Quebec wordt aangeboden en flink wordt benut (60% van de ouders maakt er gebruik van), op de eerste plaats maar amper bij te dragen aan het verbeteren van de schoolprestaties. De Pisa-scores op rekenen, gemeten op 15 jarige leeftijd, gingen een fractie omhoog maar het leesniveau bleef gelijk. Daarnaast ontdekten de onderzoekers dat kinderen die gebruik maakten van de regeling, op latere leeftijd – tussen vijf en negen jaar – vaker kampten met angsten, agressie en hyperactiviteit (vooral jongens) dan een vergelijkbare groep Canadese kinderen die niet gebruik kon maken van de gratis kinderopvang. Verder concluderen ze dat oudere kinderen (tussen 12 en 20) die van jongs af aan deelnamen aan het programma, vaker in aanraking zijn gekomen met justitie, en hun eigen gezondheid en welbevinden gemiddeld slechter inschatten dan kinderen uit de controlegroep.
Hoe kan het, zo kun je je afvragen, dat er zulke grote verschillen werden gevonden in Canada en Amerika?
De onderzoekers suggereren twee dingen. Op de eerst plaats zou het kunnen dat de kwaliteit tekort schiet. De Canadese kinderopvang scoort naar internationale maatstaven weliswaar een voldoende, maar om de kinderen écht vooruit te helpen, heb je misschien de extreem hoge kwaliteit van de succesvolle Perry Preschool- en ABcedarian-projecten nodig.
Wat de onderzoekers ook suggereren is dat de achtergrond van de kinderen bepalend is voor het effect van de kinderopvang. Zij wijzen op onderzoek van Michael Kottelenberg en Steven Lehrer die ontdekten dat het vooral de kinderen uit de meer kansrijke gezinnen waren die negatief beïnvloed werden door de kinderopvang in Quebec. De kinderen uit meer kansarme eenoudergezinnen profiteerden vaker wél van de gratis kinderopvang. Volgens de onderzoekers komt dat omdat de laatste groep, net als de kinderen in de succesvolle Amerikaanse projecten, er qua leefomgeving op vooruitgaan in de kinderopvang; er is minder stress en meer gerichte aandacht en zorg. De andere groep, de kansrijke dus, kon door de kinderopvang juist minder profiteren van de rijke één op één aandacht van hun betrokken en goed opgeleide ouders.
Ook Noors onderzoek wijst op dit soort effecten. Zo vonden Tarjei Havnes and Magne Mogstad dat het vooral de kinderen uit kansarme gezinnen waren die er na de gratis Noorse kinderopvang op vooruitgingen in inkomen. De kinderen uit de meer welvarende gezinnen gingen er juist op achteruit.
Ik zou D’66 dan ook willen oproepen om echt goed na te denken voor ze besluit een bak geld te investeren in vier dagen gratis kinderopvang voor alle kinderen. Dat geld kun je misschien beter storten in gratis excellente kinderopvang a la Perry Preschool voor de groep kinderen die er wél van profiteert. Hoe onsympathiek ik het segregeren van kinderen op hele jonge leeftijd ook vind.
Lees het stuk in de Volkskrant hier